Ga maar na; De Gazet van Antwerpen, Het Laatste Nieuws, Het Nieuwsblad, De Standaard, Het Belang van Limburg, De Tijd ... (en we maken een - kleine - uitzondering voor De Morgen,  Knack en naar verluidt binnenkort ook Trends): geen druppel inkt maakten de reguliere printmedia vuil aan het controversiële boek  'Media en Journalistiek in Vlaanderen: kritisch doorgelicht' dat eind september verscheen.

Omerta
Ik herinner met in dat verband het net iets te voorbarige, optimistische mailtje dat ik van onze uitgever ontving vlak nadat, eind september 2009, de uitnodigingen voor de boekvoorstelling de deur uitgingen: "Zoals te verwachten lopen de aanvragen voor recensie-exemplaren nu binnen (van De Tijd, De Standaard , De Morgen, etc)". De uitgever koesterde toen nog, samen met voorwoordschrijver professor Carl Devos, de hoop dat dit verzamelwerk zou aanzetten om “de discussie rustiger en vooral gefundeerd en genuanceerd te voeren”. Dat was echter buiten de media zelf gerekend, die het boek vakkundig doodzwegen. “Dat heeft natuurlijk alles te maken met de omerta in de media (...) en niet zozeer met de kwaliteit of nieuwswaardigheid van de kritiek”, aldus Indymedia.

Zuur
De appreciatie voor het boek in de perifere publicaties kon dan weer overwegend worden samengevat als 'een bundeling verzuurde afrekeningen': hét grijsgedraaide trendbegrip ‘zuur’ waarmee elke onwelgevallige tijding die 'onze warme samenleving' afkoelt, meteen over de omheining van het cordon sanitaire in de achtertuin van het Vlaams Belang kan gekieperd worden. Daar kan de gedesavoueerde boodschapper dan mee optrekken in de "karavaan van naar rechts afhellende mopperpotten", dixit Carl Devos in het voorwoord van ons boek, die er echter acht regels verder in zijn tekst duidelijk aan toevoegt: "Het eerste gezicht is zelden scherp en in deze ronduit fout." Maar het vooroordeel van sommige recensenten is wellicht nooit tot aan die laatste zin geraakt.

Steve Stevaert
Onlangs nog, in een recensie in 'De Journalist', luidde het bijvoorbeeld dat voormalig GvA-journalist, Roger Van Houtte, in het boek “afrekent” met logeman en ex-politicus Steve Stevaert, terwijl elk weldenkend mens na lectuur van die onthutsende bijdrage, slechts tot de omgekeerde conclusie kan komen. Of hoe cynisch een vakblad van uitgerekend de Vlaamse Vereniging van Journalisten met haar leden kan omspringen. Verder volstond het voor dit boek blijkbaar dat een aantal auteurs zich verzetten tegen het cordon sanitaire en het cordon médiatique om het meteen van een donker (bruin?) randje te voorzien. En dat terwijl het 'cordon sanitaire' au fond nooit veel meer is geweest dan een behoorlijk doorzichtige electorale strategie waarvan jarenlang alle partijen, inclusief het Vlaams Blok/Belang, elk op hun manier, garen hebben zitten spinnen. Het daaruit ontstane 'cordon journalistique' bleek dan weer een sjabloon dat vooral de intellectuele en journalistieke luiheid en gemakzucht in Vlaanderen aanscherpte om te grossieren in voorspelbare discours, karikaturale beeldvorming en politiek correcte clichés.

Lef en laf
Nu plots verschijnt er in De Standaard - een krant die, nochtans en zacht uitgedrukt, niet bepaald vriendelijk wordt bejegend in het boek, een opmerkelijk, vrijgevochten stuk van schrijver-columnist boven elke verdenking, Tom Naegels, over 'de zaak Van Houtte' die in het verzamelwerk voor de allereerste keer werd onthuld.  

De Standaard komt daarmee wel rijkelijk laat: journalist en mede-auteur Roger Van Houtte werd immers meer dan een jaar geleden, zonder opgave van de reden op zijn C4, wandelen gestuurd bij de GvA. Hij kreeg op die dag van Knack-redacteur Dirk Draulans bovendien het stigma cadeau, handlanger te hebben gespeeld voor het Vlaams Belang. Een even herkenbaar, beproefd als laf procédé waarmee in Vlaanderen dwarse en machtskritische tongen worden uitgerukt: op dat vlak heeft het cordon al regelmatig zijn diensten aan de machthebbers bewezen. Op dat moment keken álle journalisten collectief de andere richting uit. Moedig is anders. Een ode aan de eigen, journalistieke beroepseer was het al evenmin. De journalistieke onverschilligheid en de halsstarrige weigering om bij de 'plotse' Kaltstellung van een collega-journalist, de achtergronden en motieven van zijn ontslag uit te diepen en de geruchten onafhankelijk, afstandelijk en kritisch te toetsen aan de feiten was, integendeel, een regelrechte, blamage voor de verzamelde vierde macht, die zich in deze gedroeg als een angsthazige, eersterangs onmacht en een waakhond aan de politieke ketting.

Eigenzinnig
Het pleit echter voor De Standaard - die verder overigens met geen woord repte over dit boek - deze intellectueel eerlijke reflectie van Tom Naegels vooralsnog afdrukte. “Stevaert zette de top van Concentra onder druk om de lijn van de Gazet van Antwerpen te wijzigen”, zo licht de krant een regel uit de column van Naegels vetjes op. Een streamer van formaat. Verder had De Standaard in het geval van Tom Naegels wellicht niet veel keuze. De auteur kennende laat hij zich niet muilkorven en voor geen enkele kar spannen, heeft hij al evenmin last van zelfcensuur en ook niet van krampachtige vooringenomenheid. Behalve door zijn nuchter en helder verstand, wordt de schrijver door weinig of niets beïnvloed in zijn denken. Verder houdt Naegels er gewoon zijn eigen, eigenzinnige mening op na. Het is Tom Naegels ten voeten uit of niets.

Parlementaire commissie
Als de (moeizame) realisatie van het boek 'Media en journalistiek in Vlaanderen: kritisch doorgelicht' één verdienste heeft, dan is het wel dat dankzij deze publicatie, eindelijk één schrijver-columnist (het is dan nog niet eens een journalist!) in Vlaanderen nu toch de euvele intellectuele eerlijkheid heeft gehad om in een gezaghebbend medium met de status van een kwaliteitskrant, verontwaardigd te reageren op het feitenrelaas over het ontslag van Van Houtte. "Het zal wel ijdele hoop zijn zeker, te denken dat er voor dit soort beïnvloeding ook ooit een parlementaire commissie wordt opgericht?", zo eindigt Naegels zijn stuk. En al klinkt die afrondende zin een beetje als te biechten gaan bij de duivel; als bedenking over de ernst van de kwestie kan dit tellen.

Guantánamo Bay
Indien Vlaanderen zich meer van dit soort onbevangen lieden als Tom Naegels zou mogen en kunnen veroorloven - zonder dat het forum hen wordt ontnomen, zonder de lafhartige verbanning van elke ongewenste gedachte naar de Guantánamo Bay van Vlaanderen; i.c. de vertrekken van het Vlaams Belang,  zonder het loodzware juk van de zelfcensuur, zonder gebroodroofd te worden ... - zou journalistiek in dit landsgedeelte meteen een pak frisser, transparanter en vooral geloofwaardiger ogen. Het kan niet anders of de vertrouwensindexen in de media zouden terstond beginnen pieken. Maar enige realiteitszin leert dat vele journalisten daarvoor eerst de toelating zouden moeten vragen aan politici die belangrijke en invloedrijke delen van de vierde macht in hun verstikkende machtsgreep doodknuffelen. Een belangrijk deel van hen zou feestelijk bedanken voor de idee alleen al.

Pretbedervers
Oh ja, er bereikten me uiteraard reacties en commentaren uit de buik en achter de schermen van een aantal redacties, niet in de minste plaats van De Gazet van Antwerpen zelf, die misnoegd morde dat ze "niet gelukkig waren met dit boek en de bijdrage van Roger Van Houtte in het bijzonder". Tja, je zou voor minder. Trouwens, het is nooit de ambitie van de samenstellers van het boek geweest om iemand gelukkig te maken: enig cynisme is me bij momenten niet vreemd, maar er zijn grenzen. Voor het overige luidde het ordewoord van de media nagenoeg eenluidend en stigmatiserend: "doodzwijgen die obscure handel in rancuneuze afrekeningen van een zootje verzuurde pretbedervers", al zegt dat wellicht meer over de bedenkelijke kwaliteit van het beoordelingsvermogen van de redacties die het boek wegmoffelden, dan over het boek.

Blamage
Ik heb me bij de voorbereiding van dit kennelijk controversiële boek langdurig, breedvoerig en met het nodige scepticisme gebogen over en verdiept in de zaak Van Houtte. Ik kende de journalist geheel niet, tot op het moment dat zijn naam - nota bene dezelfde dag waarop hij werd ontslagen bij De Gazet van Antwerpen - op merkwaardige wijze opdook in het inmiddels beruchte Knack-artikel, '88 meer dan ooit'. (Knack, 19/11/2008, pp. 26 e.v.) Ook ikzelf kon destijds, na grondig onderzoek, niet anders dan tot dezelfde conclusie komen als Tom Naegels nu in zijn stuk. De affaire Van Houtte is, in zoverre we die nauwkeurig hebben kunnen reconstrueren aan de hand van authentieke stukken en toetsende gesprekken, in de eerste plaats een regelrechte blamage voor uitgeverij Concentra. Een uitgever die openstaat voor dergelijke, verregaande politieke inmenging, manipulatie en intimidatie en daar vervolgens op betrapt wordt, zou beter de eer aan zichzelf houden, een publiek me(di)a culpa slaan en een krant als de GvA consequent voorgoed dichtplooien wegens het verspelen van elke geloofwaardigheid.

Journalist of filosoof?
Benieuwd welk medium of welke journalist als eerste de actoren die voor en achter de schermen Roger van Houtte met zoveel laffe driestheid liquideerden, snoeihard aan de tand zal voelen? De namen van de betrokkenen staan nagenoeg allemaal opgelijst in het boek. Het dossier staat dus wat voorbereidend werk betreft, al helemaal in de steigers. Wie of wat houdt de vierde macht in Vlaanderen nog tegen? Of is het tekenend dat niet langer journalisten, maar een schrijver-columnist (Tom Naegels), een filosoof (Johan Sanctorum) en een communicatiewetenschapper (ondergetekende) ruchtbaarheid moeten geven aan zulke laakbare praktijken binnen de journalistiek? In dat laatste geval is meteen ook verklaard waarom het boek ‘Media en journalistiek in Vlaanderen: kritisch doorgelicht’ zo angstvallig werd doodgezwegen door diezelfde media.