Wie de Open Vld de laatste jaren heeft gadegeslagen, kan zich moeilijk van de indruk ontdoen dat de partij helemaal op de dool is. Vlaams was de partij alleen maar toen ze even in de oppositie zat, maar ook van het liberalisme of de democratie schiet tegenwoordig maar weinig meer over. Resultaat: een partij zonder ziel, en straks ook zonder kiezers.

Een trendanalyse van de verkiezingsuitslagen voor de liberale partijen in Vlaanderen is ronduit vernietigend voor wie de laatste jaren aan het roer van de Open Vld heeft gestaan. Vertrekken we vanaf de eerste verkiezing na de Tweede Wereldoorlog, dan zaten de opeenvolgende liberale partijen tot voor enkele jaren in een duidelijk stijgende lijn. Een eerste knik kwam er in 2007, toen Lijst Dedecker, nu LDD, zich van de partij afscheurde en voor het eerst als een alternatieve liberale partij opkwam in Vlaanderen. Het monopolie op het liberale gedachtegoed waarover de Open Vld tot dan toe beschikte in Vlaanderen kwam daarmee tot een einde. Wat daarna volgde is een helse rit recht in de afgrond, en voorlopig lijkt daar nog geen einde aan gekomen te zijn.

Wie naar de grafiek van hierboven kijkt, moet immers vaststellen dat de verkiezingen van 2007 een absoluut hoogtepunt vormden voor de liberalen in Vlaanderen. Open Vld en Lijst Dedecker haalden samen maar liefst 25,7% van de stemmen. Twee jaar later, in 2009, zakt dit naar 22,6%, maar in een historisch perspectief gezien kan dat nog steeds een respectabele score genoemd worden. De Open Vld zakte echter onder de vijftien procent, een psychologische grens waar de liberale partijen in Vlaanderen sedert 1961 niet meer onder zijn geweest (met uitzondering van de verkiezingen van 17 april 1977). Een duidelijker signaal dat het niet meer helemaal snor zat kan men zich niet voorstellen.

Maar het kon nog erger. Een jaar later werd Lijst Dedecker in de federale verkiezingen van 2010 zo goed als van de kaart geveegd, zonder dat de Open Vld zich echter herstelde. De verklaring hiervoor is duidelijk: er was een nieuwe kaper op de kust, namelijk de N-VA van Bart de Wever. Lijst Dedecker lijkt daarmee voor zo'n tien procent Vlamingen niet meer dan een tussenstation geweest te zijn van de liberalen naar de Vlaams-nationalisten. En is Jean-Marie Dedecker trouwens zelf niet op een blauwe maandag nog lid van de N-VA geweest? De getallen spreken in ieder geval voor zich: tot 2009 groeide de aanhang van de liberale partijen in Vlaanderen gemiddelde met zo'n 0,22% per jaar, maar de trendbreuk van 2009 naar 2010 kan alleen maar spectaculair genoemd worden. De laatste opiniepeilingen voorspellen trouwens weinig verbetering, om niet te zeggen dat ze aangeven dat aan de implosie voorlopig nog geen eind lijkt te komen.

Het basisprobleem van de Open Vld is nu eenmaal dat de partij haar ideologie en haar ziel opgeofferd heeft om federaal aan de macht te blijven. Misschien was het partijcongres over het migrantenstemrecht, waar de enkele dagen geleden overleden Willy de Clercq nog een sleutelrol speelde, wel het kantelmoment. Als iemand van de Open Vld-mandatarissen vandaag nog eens ideologisch naar buiten wil komen, zoals bijvoorbeeld kleinzoon en serial name dropper Mathias de Clercq, dan is het vooral om zich af te zetten tegen het in hun ogen absoluut verachtelijke Vlaams-nationalisme, en niet bijvoorbeeld het Waals socialisme dat nog steeds vastgeroest lijkt te zitten in de 19de eeuw. Het is nochtans in de eerste plaats dat starre Waalse socialisme dat de welvaart zowel in Vlaanderen als in België bedreigt, maar omdat de partij zich nu eenmaal vastgeklonken heeft aan België, en dus ook aan de PS, mag daarover blijkbaar geen onvertogen woord gezegd worden. Dat de PS echter met veel plezier de MR en dus ook de Open Vld na 13 juni 2010 maandenlang in de kou liet staan doet echter geen enkel belletje rinkelen.

Gevolg is natuurlijk dat het liberale discours waar de Vlaming wel pap van lust (in tegenstelling tot het Europees-kosmopolitische links-liberale geraaskal van Guy Verhofstadt en zijn adepten), alleen nog bij de N-VA en het Vlaams Belang gehoord kan worden. En partijvoorzitter Alexander de Croo is duidelijk niet bepaald de man die van plan is daar veel verandering in te brengen. Zijn recente tactische spelletjes samen met de MR van Charles Michel zijn van zulk laag niveau dat zelfs een partij als de CD&V stilaan rechtlijnig begint over te komen, toch niet bepaald een gemakkelijke prestatie. Men kan immers niet eerst weigeren een federale begroting op te maken omdat men enkele lasten wil afschuiven op de schouders van de gewesten, om dan enkele dagen later zijn beklag te maken over «vechtfederalisme» en anderen ervan te beschuldigen «de hete brij van de ene overheid naar de andere door te duwen».

Als we daar trouwens even op mogen doorbomen, hoe liberaal (in de economische zin) is dat eigenlijk om ervoor te pleiten dat één overheid extra zou besparen opdat andere overheden niet zouden hoeven te saneren? Of nog straffer, dat die ene overheid zelfs overschotten zou moeten boeken? Als het dan nog was om schulden versneld af te betalen, of eventueel buffers aan te leggen, dan zou daar misschien nog enig begrip voor opgebracht kunnen worden. Maar als ook dat niet nodig is, zoals in het geval van het Vlaams Gewest, dan zou het in de oren van een liberaal toch als een vloek moeten klinken dat de Vlaamse regering een begroting met een overschot zou moeten opstellen in plaats van, ik zeg maar wat, het ondernemingsklimaat wat aan te zwengelen of, ik durf het bijna niet te schrijven, misschien zelfs de belastingen wat te reduceren? Dát is het discours dat ik van een liberale oppositiepartij in Vlaanderen verwacht –Vlaams én liberaal, weet u wel –, maar blijkbaar zit dat er niet in met deze Open Vld.

Met dit soort doorzichtige spelletjes die dus zelfs nog geen schijn van een ideologische basis hebben zal de Open Vld het tij in Vlaanderen niet kunnen doen keren. Daarvoor zullen in de eerste plaats daden nodig zijn, en het is maar de vraag of brokkenpiloot Alexander de Croo daarvoor zal kunnen zorgen. Verleden jaar liet hij immers de regering–Leterme II vallen omdat hij onvoldoende liberale accenten kon leggen in de regering. Morgen zal hij echter gezwind in een regering stappen die uit precies dezelfde partijen zal bestaan, maar dan aangevuld de sp.a. Voor de lezer hoeft er waarschijnlijk dan ook geen tekeningetje bij voor hoeveel meer liberale accenten de Open Vld zal kunnen zorgen in die regering–Di Rupo I. Nog eventjes, en de Open Vld flirt met de kiesdrempel die ze nog niet zo lang geleden zelf heeft doorgedrukt.