Op 20 mei nam Edward Snowden vanuit Hawaï een vlucht richting Hong Kong. Daar aangekomen «onthulde» hij voor de Britse krant The Guardian het bestaan van PRISM, een programma van de Amerikaanse veiligheidsdienst NSA om de sporen van alle elektronische verkeer in de VS te registreren. Gevolg: grote beroering in een aantal Westerse landen, met linkse politici en media op kop. Maar is PRISM dan echt wel nieuws?

De NSA, kort voor National Security Agency, is één van de vele organisaties die de Verenigde Staten rijk is om de veiligheid van het land bewaren. De meest gekende Amerikaanse veiligheidsdiensten zijn natuurlijk de FBI en de CIA. Traditioneel zijn de CIA de slechteriken, omdat zij vooral op het buitenland gericht zijn en in de media graag geportretteerd worden als aanstichters van militaire staatsgrepen (Chili!) en financiers van rechtse milities (Contra's!). Over de duistere samenzweringen om niet alleen het bestaan maar ook de aanwezigheid van aliens over de hele planeet toe te dekken hebben we het dan nog niet eens gehad. Ook de FBI, in de eerste plaats op het binnenland gericht, had lang een slechte naam, maar dankzij enkele populaire TV-series met sympathieke FBI-agenten is hun reputatie er sterk op verbeterd.

De NSA opereert meer in de schaduw van de CIA en FBI. Als ze al opduiken in een film of een TV-serie, dan vaak als de geheime agenten in duistere kamers vol dikke sigarenrook die de zaak een beetje komen saboteren. Maar in de wereld van de cryptologie is de organisatie ook vermaard om haar cryptanalytisch onderzoek – het kraken van geheime codes en boodschappen.

Hoofddoel van de NSA is het beschermen van de nationale veiligheid, zoals de naam ook zegt. Vergaren, afluisteren en analyseren van communicatie behoort dan ook tot haar kerntaak. Als er dus al iets verwonderlijk was rond de hele zaak, dan toch vooral dat er blijkbaar zoveel mensen verwonderd waren dat de NSA aan een programma als PRISM zou werken.

Niets nieuws onthuld

Heeft Edward Snowden iets onthuld dat we nog niet wisten? Dat bijvoorbeeld al het e-mail-, SMS- en telefoonverkeer –eigenlijk alleen maar afzender, ontvanger en tijdstip– gelogd wordt? Hoegenaamd niet. Want ach, waar is de tijd dat we ons druk maakten over ECHELON, dat andere spionageprogramma van de NSA? Dat deed precies hetzelfde deed, maar mét inhoud.

En voor wie het alweer vergeten was: telecomoperatoren bewaren al die gegevens ook, en niet alleen om je achteraf een rekening te kunnen sturen. Ook in Europa. De Europese richtlijn 2006/24/EC (in de wandelgangen Data Retention Directive genoemd) verplicht die telecomoperatoren er immers toe die gegevens bij te houden voor minstens zes maanden en maximaal twee jaar. Politie en veiligheidsdiensten kunnen toegang krijgen tot de gegevens, mits toelating van een rechter. Het enige verschil is dat de NSA die gegevens graag zelf bijhoudt, om er systematisch verdachte patronen in te kunnen opsporen. Men kan erover discussiëren of de NSA dat wettelijk wel mag, of zou mogen doen, maar verwonderlijk is het niet dat die organisatie het tenminste probeert.

In de cloud

Wat dan te denken van onder meer Facebook, Google, Apple en Microsoft die gegevens zouden afstaan aan de NSA? Zijn ook zij nu slechteriken? Of hadden ze eenvoudigweg geen reële keuze?

Ten eerste wil je als Amerikaans bedrijf natuurlijk geen last met de NSA, zeker als je groot en internationaal bent. Maar belangrijker: je wil vooral niet het grote bedrijf zijn dat ervoor zorgt dat terroristen op een veilige manier met mekaar kunnen communiceren om een aanslag op Amerikaanse bodem te plegen.

Hoe naïef moet je trouwens zijn om gevoelige gegevens op Facebook of in Google Docs te steken, en dan te denken dat de Amerikaanse veiligheidsdiensten niet zouden meelezen? Een beetje terrorist gaat daarvan uit, en vertrouwt zelfs zijn eigen harde schijf amper of niet. Word je niet op voorhand actief afgeluisterd, kan het immers nog altijd gebeuren dat men achteraf je harde schijf doorzoekt.

Aandacht zoeken

Waarom deed Edward Snowden dan zijn onthullingen? Volgens hemzelf omdat hij «niet in een maatschappij wilde leven die zulke dingen [het bespioneren van de eigen burgers] doet.» En nog: «Ik wil niet leven in een wereld waar alles wat ik doe of zeg bijgehouden wordt.»

Men kan daar natuurlijk enige appreciatie voor opbrengen, en in een ideale wereld waar iedereen lief is voor mekaar zou spionage gewoon volkomen overbodig zijn. Maar zoiets vertel je niet als je net van de Verenigde Staten naar China bent gevlucht. Dan heb je een andere agenda, of ze niet allemaal helemaal op een rij.

Doorreizen naar Rusland en asiel aanvragen in landen als Cuba maakte de hypocrisie alleen maar groter. Zelfs voor de Russische president Vladimir Poetin werd het op den duur allemaal een beetje dolletjes, en dat wil al iets zeggen. Hij wou Edward Snowden wel asiel geven, als hij tenminste zou ophouden met de Amerikaanse belangen te schaden. Versta: zoveel onzin verkopen enkel en alleen maar om wat persaandacht te krijgen. Rusland wil per slot van rekening zijn betrekkingen met de Verenigde Staten niet op het spel zetten omwille van een mediageile clown, en is hem dan ook liever kwijt dan rijk. Ook in Hong Kong –lees: Beijing– zullen ze er zo over gedacht hebben.

Nationale veiligheid niet in gevaar

Heeft Edward Snowden niets nieuws onthuld, behalve de naam PRISM zelf, dan zouden de Amerikanen hem uiteraard graag terug willen om hem in «verzekerde bewaring» te plaatsen. Maar dat hij de nationale veiligheid in gevaar zou gebracht hebben is natuurlijk al evenzeer een lachertje.

De enige reden waarom de Verenigde Staten Edward Snowden zo snel mogelijk uitgeleverd willen zien, is het afschrikkingseffect tegenover werknemers van de NSA en andere veiligheidsdiensten. Het is niet omdat Edward Snowden eigenlijk niets nieuws te vertellen had, dat dat bij de volgende klokkenluider ook het geval zal zijn.

Primitief anti-amerikanisme

Van de kant van Edward Snowden gaat het dus vooral om de aandacht in de pers. In de media en bij enkele politici gaat het dan weer om primitief antiamerikanisme. Het is absoluut geen toeval dat Edward Snowden en uitgerekend de Britse krant The Guardian mekaar in Hong Kong vonden. In de Vlaamse media staat The Guardian geboekstaafd als een «kwaliteitskrant», maar dat zegt natuurlijk niets over de echte kwaliteit van die krant.

Het etiket «kwaliteitskrant» wordt door kranten als De Standaard en De Morgen immers uitsluitend gebruikt voor linkserig, anti-Westers en dus hip en politiek correct bedrukt papier. Iet of wat neutrale berichtgeving moet je er met een vergrootglas in zoeken, want zelfs het minste artikeltje moet er in dienst staan van de goede zaak.

Als een krant als The Guardian bericht over PRISM, dan is dat dus vooral om nog maar eens aan te tonen dat de Verenigde Staten de grote satan zijn. Dat de Britten zelf ook een gelijkaardig programma hebben werd al iets minder dik in de verf gezet.

Ook het verhaal over de Amerikaanse spionage in de Europese instellingen in Brussel gaat er bij de journalisten van zo'n krant als zoete koek in. De nuance dat de Britten, Fransen, Duitsers, Russen en Chinezen precies hetzelfde doen, of zouden willen doen, verstoort dan alleen maar het verhaal. De hypocrisie van de Franse president François Hollande, die eens goed van leer trok tegen die stoute Amerikaanse spionnen, werd dan ook uitdrukkelijk niet aan de kaak gesteld.

Frankrijk terughoudend over PRISM

Dat het (af en toe) toch ook anders kan, bewees verleden week echter de Franse krant Le Monde. Niet dat het zo'n groot nieuws is dat ook Frankrijk een PRISM-achtig programma heeft lopen. Maar de krant is tenminste wel zo eerlijk te schrijven dat de Amerikanen heus de enigen niet zijn die het reilen en zeilen van hun eigen burgers systematisch in het oog willen houden. De krant merkte overigens in haar inleiding fijntjes op dat Frankrijk niet bepaald hard geprotesteerd had tegen PRISM. Reden? Ten eerste omdat het al lang op de hoogte was, en ten tweede: omdat het zelf dus precies hetzelfde doet.

Dit artikel verscheen op 10 juli 2013 in 't Pallieterke.