Het te warm is om veel te bewegen, misschien zelfs om hard na te denken, en dus is lezen zowat het enige dat een mens kan doen als hij geen ozon of fijn stof wil binnenkrijgen.

De gazetten vullen hun pagina’s met rubriekjes waarin BV’s vertellen wat zij als vakantielectuur in de koffer steken. Ik lees die rubriekjes niet omdat ik ten eerste niet geloof dat die mensen lezen, maar ondertussen wil ik graag wel vertellen wat ikzelf aan het lezen ben: De la Monnaie/Della Moneta, van Ferdinando Galiani, de Napolitaanse econoom en diplomaat die hier al vaker ter sprake kwam.

Hij schreef dat werk (anoniem) als 22-jarige, waarbij hij het liet uitschijnen alsof de auteur een zestiger was die alles al meegemaakt had. Nog binnen het jaar kwam zijn bedrog aan het licht, en Galiani werd een wetenschappelijke ster. Turgot bijvoorbeeld, bij het indienen van een begroting (toen nog een serieuze kwestie) citeerde Galiani. Toch is zijn naam verdwenen. Als wij aan economen denken dan zijn dat Locke of Smith of Riccardo of Malthus: uitsluitend Engelse werken.

Galiani’s boek werd niet vertaald, niet in het Engels, niet in het Frans of Duits, en wel voornamelijk omdat hij daar zelf geen poot naar heeft uitgestoken. Vorig jaar pas, 2005, kwam er een tweetalige Franse uitgave, maar die is ronduit schitterend.

Om te beginnen een literair meesterwerk. Een economisch werk natuurlijk, maar tegelijk een historisch en cultureel archief. Galiani is zo spits en grappig altijd! Om u een beetje op smaak te brengen lezer, geef ik een citaatje, niet dat dit het hoogtepunt is, maar omdat ik heimelijk hoop dat ook Verhofstadt, of anders zijn broer het leest, misschien in nog Toscane (een wat ongezonde omgeving volgens Galiani).

Hij heeft het hieronder over de drift van regeerders om steeds nieuwe wetten te maken, zonder zich aan de uitvoering van reeds bestaande wetten veel gelegen te laten. Wat Galiani aanprijst is de deugd van het stilzitten. Hij als 22-jarige! een leeftijd waarop anderen nog aan hun eerste gloedvolle manifesten moeten beginnen.

[…] het geval wil dat mensen altijd geloven goed te doen door in te
grijpen, en dat alles naar de bliksem gaat als zij niets doen. En je
zult ook nooit een politicus aantreffen die er prat op gaat dat hij
niets heeft uitgericht. En nochtans, niet zelden is nietsdoen, behalve
zeer verdienstelijk en nuttig, ook een heel zware opgave en een stuk
lastiger om uit te voeren dan zou lijken. En als je voorts in
overweging neemt dat je alle goede wetten, over wat voor materie ook,
in een oogwenk kunt verzinnen en op één blaadje papier verzamelen, dan
merk je tegelijk dat als je perfect hebt gewerkt, maar niettemin (in
plaats van je tevreden te stellen met het laten uitvoeren van reeds
genomen beslissingen) wenst door te gaan met het wetgevend werk, al het
goede bedorven raakt en de kwalijkste zaken opduiken. En zelfs als je
geen kwaad aanricht, alles uiterst nauwgezet willen reglementeren is op
zich een zeer zwaar gebrek. Voorbeeld hiervan is de Florentijnse
Republiek: handelend volgens de natuurlijke aard van haar ingezetenen,
en in een poging zich altijd maar verder te perfectioneren in de
kleinste pietluttigheden, is zij wat de grote lijnen betreft nooit op
orde geraakt.

[…] c’est que les hommes croient toujours bien faire en agissant et que, s’ils n’agissent pas, tout va mal. Et on ne trouve jamais un magistrat qui veuille se vanter de n’avoir rien fait. Et pourtant ne rien faire non seulement est une chose bien des fois pleine de mérite et d’utilité, mais c’est en outre chose très difficile et beaucoup plus pénible qu’il ne semble à executer. Et si l’on considère que toutes les bonnes lois, que l’on peut faire sur quelque matière que ce soit, on peut en un instant les faire et les rassembler sur une seule feuille, on s’aperçoit aussi que lorsqu’on a parfaitement agi et que l’on veut en outre (sans se contenter de faire exécuter les décisions prises) continuer à légiférer, le bien se corrompt inévitablement et le pire survient. Et même si l’on ne fait pas de mal, vouloir trop minutieusement réglementer les choses, c’est en soi un très grand défaut. Exemple en est la République florentine: suivant la nature du caractère de ses concitoyens, et voulant toujours se perfectionner dans les vétilles les plus infimes, elle ne fut jamais réglée dans les grandes.

Ferdinando Galiani, De la Monnaie/Della Moneta, Édité et traduit sous la direction de André Tiran, Traduction coordonnée par Anne Machet, Ed. Economica, Paris, 2005, pp.303-5