Om de stereotiepe beeldvorming van islam en het eenzijdig door mannen gevoerd debat over wat islam betekent te doorbreken, ondernam Canvas de lovenswaardige poging om moslima’s zelf aan het woord te laten. Vier zeer verschillende moslima’s spraken vrijuit over de betekenis van islam in hun leven. Dat leverde mooie portretten op van islamitische vrouwen in het hier en nu van Vlaanderen. Maar volgens mij ook niets meer dan dat.

Het debat doorbrak op geen enkele wijze de beeldvorming over de islamitische vrouw, met of zonder hoofddoek. Integendeel, ze bevestigde dit. Nadia Mettioui, Victoria Amina Vandersteen, Hacer Düzgün en Hind Fraihi hadden zondagavond een gesprek met Nadia Dala, over vrouwen en islam, Nadia en Hind kozen voor een leven zonder en Amina en Hacer voor een leven met hoofddoek.

Hacer, voorzitster van de moslimexecutieve, werd als kind in Turkije geboren en groeide hier op. Na haar studies keerde ze terug naar Turkije om de islam te bestuderen. Vandaar dat haar standpunt over geloof natuurlijk boeiend is. Evengoed over de hoofddoek. Die is volgens Hacer verplicht. Daar is de regering van het land van herkomst het niet mee eens, gezien de seculiere staatsvorm die door militairen het hoofd boven water gehouden wordt in Turkije en die vrouwen juist ontdeed van de hoofddoek tijdens de bewindsperiode van Ataturk.

Hacer verkondigt dus met die uitspraak zeker niet het standpunt van iedere Turkse moslima, een nuance die geplaatst had mogen worden, gezien haar positie als voorzitster van het enige officiele overlegorgaan van de regering met de moslimgemeenschappen. Maar die diversiteit wordt juist vaak door woordvoersters niet belicht. De beeldvorming dat de hoofdoek moet en verplicht is voor iedere moslima werd juist door mevrouw Hacer Düzgün als voorzitster van de executieve, bevestigd.

Ook haar visie op de koran was even schrikken. Natuurlijk weten we dat de koran geen heilig boek is, maar wel de Goddelijke boodschap verwoordt, zoals dit werd doorgegeven via engel Gabriel aan de profeet Mohammed. De inhoud van de boodschap is onaantastbaar, niet de vorm waarin ze gegoten is. Tot daar kunnen we allemaal mee. Maar dan wordt het vreemd. De boodschap is volgens mevrouw Hacer opgetekend door de secretaresse van de profeet!
Pardon? Had de profeet een secretaresse?

Dat is nieuw en erg modern, maar gezien het moment waarop de koran opgetekend werd, wat in ieder geval na de dood van Mohammed plaatsvond, wel wat vergezocht! Bovendien was de man zelf, evenals zijn vrouwen meestal waren, analfabeet. Vandaar dan een secretaresse? De bewering van mevrouw Hacer over het ontstaan van de koran was al even “ongewoon” als haar standpunt over de hoofddoek. Kennis en opinie over islam is dus sterk afhankelijk van persoonlijke overtuiging binnen een bepaalde stroming van islam, en dit geldt ook voor mevrouw Düzgün.

Ook Amina Vandersteen verdedigde de islam als positief en bevrijdend voor vrouwen. Die zelfs volgens haar binnen de islam zelfs meer rechten hebben. Vrouwen mogen bezit houden, terwijl mannen ze moeten aanwenden tot onderhoud van het gezin. Een werkende islamitische vrouw hoeft dus niet bij te dragen tot het onderhoud van familie, terwijl de man die verplichting wel heeft. Is dat niet progressief?

Nee! Omdat dezelfde religie de man boven de vrouw plaatst, en zij afhankelijk is van zijn toestemming om te mogen werken. Haar kansen om bezit te verwerven hangen dus af van de goedkeuring van de man. Dat is allesbehalve modern, of progressief, maar in strijd met de wettelijke rechten van vrouwen in West-Europa. De beeldvorming over vrouwen en islam werden door zowel Hacer als Amina juist bevestigd in plaats van ontkracht.
Vandersteens uitlatingen zorgen ervoor dat de beeldvorming over vrouwen en islam negatief blijft: de hoofddoek moet, werken is voor getrouwde vrouwen niet nodig, want die plicht rust op de man, hij kan dus “nee” zeggen en eisen dat jij jouz verplichting nakomt, achter fornuis en kinderwagen!

“Traditionele islam maakt gelukkig,” zeggen deze beide vrouwen. Misschien, maar dan enkel  in de mate waarin je als vrouw je beperkingen accepteert> Je staat vrijwillig je recht op persoonlijke ontplooiing en zelfbeschikking af om een betere moslima te zijn, onder de verplichte hoofddoek. Dat mag, maar verwachten dat mensen dit zien als een bevrijding is een brug te ver.

Natuurlijk is het goed dat vrouwen als Hind Fraichi en Nadia Mettioui onder de aandacht komen. Zij vertegenwoordigen een nieuwe, mondige generatie moslima’s die de vrijheid namen zelf te bepalen wat islam van hun vraagt. Nadia leidt haar eigen zaak. Natuurlijk laat ze haar klanten niet wachten voor haar zo rustgevende “koffiebreak met islam,” zoals Amina vijf keren per dag doet. Daarom bouwt zij zelfstandig een bestaan op, terwijl Amina op vaste uren de gebedsmat uitrolt. Allemaal prima, zolang Amina maar niet probeert te overtuigen dat zij ook kan meepraten over emancipatie. De gebrekkige deelname van aan traditie gebonden vrouwen overal ter wereld aan de samenleving is daar een goed voorbeeld van. In Iran moeten vrouwen naar aparte stranden. In Saoedi-Arabie mogen ze niet autorijden en van geboorte tot dood is de man haar voogd.

Emancipatie betekent gelijkheid. Daar helpt een stofzuigende echtgenoot, die op de achtergrond te zien was thuis bij Amina met hoofddoek, onvoldoende bij om te overtuigen dat de islam vrouwen in vergelijking tot het Europese westen ook maar bij benadering dezelfde kansen biedt. Haar betoog maakte die ongelijkheid opnieuw erg duidelijk, in plaats van die beeldvorming te veranderen.

Als Nadia Amina’s levenswijze zou volgen, had ze geen eigen zaak, open voor iedereen, met glas wijn en sla met spekjes, waardoor ze ook, behalve moslims, de Vlaamse buurvrouw en student uit de buurt bereikt en niet alleen moslims. Nadia bevordert integratie, Amina niet want die kiest op basis van haar overtuiging voor segregatie. De beeldvorming dat de mate van integratie dus samenhangt met de manier waarop het individu de islam interpreteert wordt juist haarscherp aangetoond binnen de portretten van deze vrouwen.

Hind woont samen met een vriend, schreef een boek en gaf de islam de plaats in haar hart die geloof verdient. Haar islam verhindert niet om haar wettelijke rechten op eigen zelfbeschikking op ieder domein te combineren met haar geloof. Het kan dus wel: moslima zijn en actief deelnemen, slagen in de samenleving, zonder de beperking van allerlei regeltjes van een doctrine die je maatschappelijk onderaan de ladder zet en vooral die je daar houdt.

Laat ons hopen dat het programma bijdraagt tot discussie over vrouwenrechten van moslima’s in Europa. Laat ons hopen dat er voldoende Hinds en Nadia’s zijn om tegenwicht te geven. Zodat steeds meer zusters in vrijheid hun eigen leven in handen nemen, weg van iedere innerlijke of uiterlijke beperking die uit naam van religie hen opgelegd wordt omdat het moet.

Als het programma bijdraagt tot discussie tussen moslima’s onderling kan het een schot in de roos worden. Maar als het als betrachting heeft om beeldvorming te veranderen bij wie geen moslima is, veel minder. Onder de hoofddoek was er niets nieuw onder de zon. Daar moet de “beeldvorming” over de islam veranderen, en niet andersom, hoe goed bedoeld en mooi het programma ook was.