Yves Leterme liet zich in één van zijn interviews dit week-end ontvallen dat hij een lijstje had opgesteld met alle mogelijke bijzondere meerderheden, en dat hij aan de hand van dat lijstje op zoek zou gaan naar zo'n bijzondere meerderheid om een staatshervorming uit te kunnen voeren. Moeilijk is het opstellen van zo'n lijstje niet, maar het resultaat is wel leerrijk.

Voor het opstellen van het lijstje mogen we ervan uitgaan dat noch Vlaams Belang noch Front National aan bod mogen komen, en die twee partijen werden dan ook bij voorbaat uitgesloten. De oefening levert dan veertien essentiële bijzondere meerderheden op, dat wil zeggen bijzondere meerderheden waarbij geen enkele partij overbodig is. Een blik op het lijstje levert al snel drie gemakkelijke vaststellingen op:

• Het Vlaams Kartel is incontournable voor een staatshervorming, want anders is er geen meerderheid mogelijk aan Vlaamse zijde.
• Slechts één scenario (9) is mogelijk waarbij de MR aan de kant blijft staan, maar in dat geval is de Open Vld nodig aan Vlaamse zijde. Aangezien beide partijen hun wagonnetjes aan mekaar gekoppeld hebben, betekent dit echter dat dit scenario meteen ook geschrapt kan worden. De liberale familie is daarmee dus ook incontournable voor een staatshervorming.
• In elk van de andere scenario's is ofwel de PS ofwel sp.a-SPIRIT nodig.

De cruciale vraag is daarom hoe de verhoudingen tussen de PS en sp.a-SPIRIT zijn. Is de PS bereid een staatshervorming te steunen zonder deelname van sp.a-SPIRIT, en omgekeerd, zal sp.a-SPIRIT een staatshervorming willen steunen zonder de PS in de onderhandelingen te betrekken? Indien het antwoord op deze vragen twee keer neen is, is een bijzondere meerderheid meteen gevonden, namelijk paars aangevuld met CD&V en N-VA. De Franstalige humanisten van cdH zijn dan zelfs niet eens meer nodig.

Is een bijzondere meerderheid zonder de PS mogelijk? Eén mogelijkheid is dan scenario 10, waarbij aan Franstalige zijde zowel cdH als Ecolo mee moeten doen. Dat die twee partijen hun medewerking zouden willen verlenen aan een staatshervorming zonder de PS is echter weinig waarschijnlijk. Het andere scenario (11) heeft alleen de cdH nodig aan Franstalige zijde, maar in dat geval duikt aan Vlaamse zijde Lijst Dedecker op. Als cdH al problemen heeft met N-VA, lijkt het onwaarschijnlijk dat de partij wel medewerking van Lijst Dedecker zou aanvaarden om de PS aan de kant te kunnen houden. Conclusie van dit alles: ook de PS is nodig om een bijzondere meerderheid te leveren.

Blijft dan nog de vraag of sp.a-SPIRIT nodig is. Vier scenario's zijn dan mogelijk, maar twee ervan (7 en 8) vereisen opnieuw medewerking van Lijst Dedecker en kunnen dus eigenlijk wel onmiddellijk afgeschreven worden – of gaan we binnenkort Jean-Marie Dedecker en Elio di Rupo samen aan de onderhandelingstafel zien zitten? Een eerste scenario (1) zonder sp.a-SPIRIT is er één met de cdH, dat zelfs meer Franstalige dan Nederlandstalige zetels oplevert, en dus politiek wel eens ongemakkelijk zou kunnen liggen aan Vlaamse zijde. Zeker als men rekening houdt met de eis van de cdH dat een tweederde meerderheid communautair evenwichtig zou moeten zijn. Opnieuw is sp.a-SPIRIT dus nodig omwille van politieke redenen. Het laatste scenario (6) ten slotte is er één waarbij de groenen meehelpen en de coalitie dus bijzonder asymmetrisch wordt: aan Vlaamse zijde neemt CD&V-N-VA deel zonder de cdH aan Franstalige zijde, en aan Franstalige zijde neemt de PS deel zonder sp.a-SPIRIT. Dan lijkt een klassieke tripartite toch wel stukken eenvoudiger.

En daarmee is meteen ook het antwoord gegeven op de vraag hoe de komende bijzondere meerderheid eruit zal zien: de kern ervan zal bestaan uit CD&V-N-VA, Open Vld, sp.a-SPIRIT, MR en de PS, hoe men het ook draait of keert. Samen hebben deze vijf partijen voldoende zetels, zowel totaal als aan Nederlandstalige en Franstalige zijde, om een staatshervorming door te voeren. Indien er nog meer partijen betrokken worden bij de staatshervorming (de groenen of de cdH) is dit een politieke keuze, maar wiskundig is dat helemaal niet nodig. Indien Yves Leterme dus schermt met een lijst van mogelijke coalities om bijzondere meerderheden te vormen probeert hij de indruk te wekken dat hij een Belgische steen der wijzen bezit, maar na een nuchtere analyse blijft er van die mysterieuze steen niet veel meer over.

Bijlage: Veertien essentiële bijzondere meerderheden (PDF)