Dit week-end ontstond er enige ontreddering in de media omdat een peiling van Het Laatste Nieuws «voor het eerst» een Vlaamse meerderheid voor separatisme had aangetoond. Deze morgen kon er echter met de publicatie van een studie van Marc Swyngedouw en Nathalie Rink een grote zucht van verlichting geslaken geworden, want de professor had nog maar «wetenschappelijk» aangetoond dat er dan toch geen meerderheid separatisten te vinden zou zijn. Maar klopt dit wel?

Het is met het separatisme zoals het vroeger ook met het migrantenstemrecht was: vroeg je de Vlaming op de man af of hij voor of tegen migrantenstemrecht was, dan bleek steevast dat ongeveer 80% tegen was. Tegelijkertijd toonde de ene «wetenschappelijke» studie na de andere aan dat er tòch een meerderheid vóór migrantenstemrecht zou bestaan, wat gretig aangegrepen werd om het uiteindelijk toch maar door te drukken (met een links-Franstalige meerderheid), met als gevolg dat deze Belgische «verworvenheid» zelfs in een onafhankelijk Vlaanderen vermoedelijk niet meer terug te draaien zal zijn. Hetzelfde scenario in verband met separatisme: al enkele jaren rapporteren peilingen die de Vlaming op de man af vragen of hij een splitsing van België voorstaat een kleine meerderheid vóór, terwijl de «wetenschappelijke» studies aantonen dat er slechts tien procent separatisten zouden zijn. Hoe is dit mogelijk? Een portie psychologie helpt het bedrog te verklaren.

Eerste bedrog: de asymmetrische meerkeuzevraag. Vraag aan een kind of het een snoepje wil, en de kans is groot dat het ja zegt. Vraag aan een kind of het een snoepje, een koekje, een appel, een boterham, of misschien iets te drinken wil, en de kans wordt onmiddellijk al een pak kleiner dat het voor het snoepje kiest. En dus hebben kinderen eigenlijk feitelijk geen zin in snoep, zullen «wetenschappers» als een Marc Swyngedouw en een Dave Sinardet in koor uitroepen (terloops en voor een goed begrip: beiden zijn medewerkers van Sampol). Dezelfde truuk werd gebruikt in de wetenschappelijke onderzoeken over het migrantenstemrecht, waar de ondervraagden een batterij mogelijke en onmogelijke varianten op het migrantenstemrecht werd voorgehouden, en hetzelfde deden Marc Swyngedouw en Nathalie Rink dus ook in hun studie. Let trouwens op de asymmetrie in het opstellen van de meerkeuzevraag: tegenover één antwoord tegen migrantenstemrecht stonden vaak vier of vijf antwoorden vóór migrantenstemrecht, precies zoals er in deze studie ook vier antwoorden vóór België staan tegenover slechts één antwoord tegen België.

Tweede bedrog: het onaantrekkelijke verkeerde antwoord. Een ondervraagde wekt niet graag de indruk dat hij een moeilijk of extremistisch mens is. En dat geldt a fortiori voor Vlamingen – daarom ook dat België nog steeds bestaat. Krijg je dus de keuze tussen «België moet gesplitst worden» –en let daarbij dus op de zeer elegante en uitnodigende formulering– en «De federale staat moet blijven maar met meer bevoegdheden voor de gemeenschappen en gewesten dan nu het geval is», dan moet je al goed bij de pinken zijn en beseffen hoe deze studie later als propagandamateriaal zal gebruikt worden om het antwoord te geven dat werkelijk overeenstemt met je mening. Het zou me absoluut niet verbazen als enkele van de ondervraagden zich vandaag voorgenomen hebben de volgende keer een straffer antwoord te geven moesten ze nogmaals ondervraagd worden.

Derde bedrog: de arbitraire reductie. Na het opsplitsen van de binaire vraag naar een asymmetrische meerkeuzevraag, waarbij het ongewenste antwoord dan nog eens zo geformuleerd werd dat het onaantrekkelijk wordt, volgt opnieuw de reductie naar een dichotomie. Wie bijvoorbeeld voor meer Vlaanderen koos, wordt onverbiddelijk in de groep aanhangers van België geplaatst. En wie de meeneem-Chinees die al twintig jaar in Vlaanderen woont en perfect Nederlands spreekt ook wel wat stemrecht wil gunnen voor, ach wat, bijvoorbeeld de provincieraad, is plots een voorstander van migrantenstemrecht. Tel echter de 45% voorstanders van meer Vlaanderen bij de 10% onvoorwaardelijke splitsers, en de studie wordt opmerkelijke consistent met de peiling van Het Laatste Nieuws: een kleine meerderheid wil eigenlijk van België af. Of nog, met het cijfermateriaal van de studie is er eigenlijk niets fout, maar over de analyse en vooral de bewerking ervan valt duidelijk wel één en ander te zeggen…

Want op deze manier wordt dus zelfs onder de kiezers van het Vlaams Belang een meerderheid voor België gevonden, wat gretig aangegrepen wordt door Marc Swyngedouw & Co om aan te tonen dat Vlaanderen echt geen splitsing van België wil. Hij beseft natuurlijk niet dat hij op die manier de poten vanonder zijn eigen «wetenschappelijke» stoel wegzaagt, want een betere illustratie van zijn bedrog bestaat er niet. Helemaal absurd wordt het wanneer hij de «resultaten» van zijn studie aangrijpt om te beweren dat sp.a en Groen!, die het eerste pakket van de staatshervorming toch zouden willen goedkeuren, mogelijk op een breuk met hun kiezers zouden afstevenen. Ten eerste is dat eerste pakket zo klein en miniem dat zelfs de hardste unitarist het per ongeluk zou durven goedkeuren, en ten tweede is er van een breuk met de kiezers geen spoor te bekennen wanneer alleen naar de cijfers in de studie gekeken wordt. Maar misschien was dat laatste ook de bedoeling niet.