Bart Somers, zinnebeeld van de overloperij, en Rik Daems die het bestond als fractieleider een parlementslid van een andere fractie te bezwangeren nog voor hij van zijn vrouw gescheiden was, allebei lid van de partij die de laatste twee jaren vooral uitblonk in het spelen van platte politieke spelletjes, pleitten verleden week voor meer transparantie en ethiek in de economie. Zij maakten zich daarmee al even geloofwaardig als een Bernard Madoff die voor voor meer transparantie en ethiek in de politiek zou pleiten, maar erger is nog dat de inhoud van hun voorstel helemaal bol stond van het platte populisme.

Een Bart Somers die pleit voor meer ethiek en moraal in de economie, wat moeten we ons daarbij voorstellen? Wil hij bedrijven die instrumenten maken om abortus uit te voeren of middelen om euthanasie te plegen van de beurs halen? Waarschijnlijk niet, want nog niet zo lang geleden hield hij een pleidooi om euthanasie ook voor minderjarigen toegankelijk te maken. Vermoedelijk zullen we het dus in een andere richting moeten zoeken.

En inderdaad, op een wat hoger niveau klaagt Bart Somers vooral het teveel aan hebzucht en het gebrek aan ethiek aan, als dé oorzaak van de huidige financiële crisis. En hij heeft warempel nog gelijk ook, alleen om een totaal andere reden dan hij zelf vermoedt. Het is immers niet moeilijk aan te duiden wat de échte oorzaak van de problemen van vandaag is: de uitschakeling van het geweten zowel aan de basis als aan de top van enkele Amerikaanse banken om leningen te kunnen verkopen aan mensen waarvan men op voorhand wist dat ze die nooit zouden kunnen afbetalen, waarbij die leningen dan nog zo geconstrueerd werden dat er van niets anders sprake kan zijn dan bedrog en oplichterij. Een paar christelijke waarden zouden de financiële crisis van vandaag dan ook zonder veel problemen hebben kunnen tegengehouden – een lastige vaststelling, zeg maar een inconvenient truth, die in de kwaliteitsmedia die anders toch zo gebeten zijn om te weten en vooral ook te duiden vrijwel totaal ontbreekt. Ik vrees echter dat de Open Vld, overigens net als die kwaliteitsmedia, in die zin met haar ideologie van individualisme en nihilisme eerder een deel van het probleem is dan van de oplossing.

Gaan we echter in op de concrete voorstellen waar Bart Somers en Rik Daems mee op de proppen komen, wordt het al helemaal huilen met de pet op. Blijkbaar heeft het Liberaal Kenniscentrum Prometheus in haar studie vooral onderzocht welke argumenten het plebs het best in de oren zou klinken, niet wat economisch zin zou hebben of vandaag enig soelaas zou kunnen bieden. Kop van jut is natuurlijk het zogenaamde short selling, en Bart Somers, Rik Daems en Prometheus tonen op bijzonder overtuigende manier aan dat zij van short selling niets, maar dan ook werkelijk niets begrepen hebben.

Het begint eigenlijk bij de voorstelling van de term short selling al: «Short selling is wellicht de meeste bekende speculatieve praktijk.» O ja? Ik durf nochtans wedden dat 99% van de bevolking tot voor kort nog nooit de term gehoord had, inclusief Bart Somers en Rik Daems, en het simpele feit dat het rapport vervolgens een halve paragraaf nodig heeft om de term uit te leggen kan dat alleen maar bevestigen. Aandelenfondsen, indexfondsen en klikfondsen zullen al een pak beter bekend zijn bij het grote publiek, en de meest bekende speculatieve praktijk is gewoonweg de volgende: vandaag een aandeel of vreemde munt kopen en hopen dat het morgen meer waard is. Bart Somers, Rik Daems en het Liberaal Kenniscentrum Prometheus (let op het woordje kennis!) zijn echter een totaal andere mening toegedaan. Misschien kenden ze die laatste techniek zelf helemaal niet, of vermoedden ze dat ze net iets te ingewikkeld is voor gewone stervelingen om ze te snappen? Jammer dat ze verzuimden op een transparante wijze aan te tonen hoe ze tot hun bevindingen kwamen.

Vervolgens stapelt de studie de enormiteiten op. Ik citeer: «Niet enkel gaan shorters dus om met aandelen die niet de hunne zijn, zij hebben enkel baat bij een waardedaling van de activa.» Wat het eerste deel betreft: of speculanten nu speculeren met aandelen die de hunne zijn of niet doet niets ter zake, zo lang zij op het einde van de beursdag hun eventuele schulden maar kunnen aflossen. Wat het tweede deel betreft: wie aan long selling doet heeft alleen maar baat bij een waardevermeerdering van de activa, zelfs als het bedrijf in feite al op de rand van het failliet staat. Theoretisch valt er over de moraliteit van short en long selling weinig of niets te zeggen, en in het concrete voorbeeld is het duidelijk dat long selling ethisch al even «fout» kan zijn als short selling.

Tussendoor zaagt Prometheus ook al eens planken van dik hout. «Wanneer dit type speculanten grote volumes geleende aandelen ter beschikking hebben, kunnen ze hevige koersschommelingen veroorzaken,» schrijven ze, alsof long sellers geen hevige koersschommelingen zouden kunnen veroorzaken. «Bovendien zal een shorter bij dalende koersen als gevolg van een reële economische neergang die neerwaartse spiraal enkel versterken door extra te drukken op de vallende prijzen,» maar dat is natuurlijk uiteindelijk niets anders dan wanneer een long seller bij stijgende koersen als gevolg van een reële economische expansie de zeepbel enkel vergroot door de stijgende prijzen op te jagen. Dat een short seller niet altijd wint en een reëel risico neemt komt bij de heren blijkbaar niet op, en dat short sellers op voldoende lange termijn tot nu toe altijd al aan het kortste eind hebben getrokken zal hen ook wel totaal vreemd zijn.

En dan komt de aap uit de mouw: «Vandaar dat landen zoals het Verenigd Koninkrijk en ook ons land short selling aanvankelijk tijdelijk hebben verboden bij de financiële crisis in de tweede helft van 2008,» maar gelukkig zijn zij ondertussen tot beter inzicht gekomen. Niet zo Bart Somers, Rik Daems en Prometheus, want zij eisen dat «pensioenfondsen, banken en andere instellingen die houder zijn van aandelen van derden moet men verbieden deze uit te lenen in het kader van beursspeculatie, zonder voorafgaandelijk akkoord van de houder, en te verbieden wanneer het kadert in short selling of speculatie op waardedaling.» Wie even doordenkt begrijpt natuurlijk dat dit verbod ronduit rampzalig zou zijn voor de economie: wanneer beursspeculanten zich alleen maar afzijdig kunnen houden wanneer zij vermoeden dat een bedrijf minder waard is dan wat haar aandeel vandaag aangeeft, zou in tijden van economische neergang de liquiditeit vrijwel volledig verdwijnen uit de markten, waardoor ze niet meer geleidelijk zouden kunnen dalen, doch alleen maar catastrofaal. Gaan Bart Somers en Rik Daems later dit jaar bij het vallen van de bladeren ook de zwaartekracht verbieden? Ik wens hen veel geluk bij het opruimen van de rotte bladeren die dan in de lucht zullen blijven rondzweven, maar persoonlijk verkies ik dat ze in mijn tuintje toch maar op de grond blijven vallen.

De vraag is dan natuurlijk de volgende: weet men bij de Open Vld en Prometheus werkelijk niet beter dan dit? Ik zou zulke simplistische voorstellen immers eerder van een Mieke Vogels, Caroline Gennez of een Olivier Besancenot verwachten. De Open Vld zou wat betreft economische dossiers toch het groene hout moeten zijn in het politieke spectrum, en ik kan me dan ook de wanhoop van Philippe de Backer, voorzitter van de Jong Vld, voorstellen. Zijn verwijt dat de Open Vld zich gewoon aansluit bij het populistisch non-debat in plaats van het te overstijgen is terecht. Speculatie in het algemeen –was het kopen van KBC-aandelen, weliswaar als «goede huisvader» tien jaar geleden in tempore non suspecto dan geen speculatie op de waarde ervan?– en short selling in het bijzonder zijn vandaag de geslagen hond, net zoals die onzalige Tobintaks aan het begin van deze eeuw het uitverkoren speeltje was van een reeks vermaarde doch vooral ideologisch verdwaasde economici en andere onbevoegden. De Tobintaks stierf een stille dood – gelukkig maar. Hopelijk zal het met het verbod op short selling ook zo gaan.