Het symposium “Een nieuw élan voor Europa” (Brussel-Leuven, 16-17 april) van Pro Flandria was geslaagd. Redelijk veel volk, met benevens oud-KUL-rector Roger Dillemans ook politici van CD&V, LDD, N-VA en VB, luisterde naar lezingen van internationaal niveau, in een wakkere en waardige sfeer. Ons compliment dus voor organisatoren dr. Gui Celen en dr. Pol Herman. Maar aan lofzangen hebben we voorts niet veel, dus laat ons op een tekortkoming wijzen. Niet dat iets fout gedaan zou zijn, wel ontbrak er iets.

Bedoeling was dat “internationaal gerenommeerde gastsprekers hun overtuiging komen toelichten dat Europa niet verloren is en dat weer nieuw leven kan vloeien uit Europa’s oude bronnen”. We hebben die sprekers heel bekwaam een aantal probleempunten horen ontleden, en wel vanuit een doordacht conservatief standpunt, maar we hebben hen nauwelijks een uitweg horen uittekenen. Laat staan iets fris en lentelijk als een nieuw élan. De focus was dus op diagnose, niet op remediëring. De officiële aankondiging gaf ook nergens een idee van waar en hoe dat nieuw leven uit oude bronnen kan gepuurd worden. Ze ging vooral over wat er verkeerd loopt:  

“Pro Flandria, het netwerk van Vlaamse academici en ondernemers, is diep bekommerd om de neerwaartse spiraal waarin onze westerse beschaving zich momenteel bevindt en om de negatieve gevolgen ervan. Allerlei factoren hebben ertoe bijgedragen dat onze identiteit, onze normen en waarden geleidelijk zijn gerelativeerd, vervaagd en in vraag gesteld. Dit heeft geleid tot maatschappelijke desintegratie, sluipende volksverhuizingen, radeloosheid en cynisme van de burger, onmacht en decadentie van de politiek. Het ergste is nog dat velen, zowel in de elites als in de massa, dit alles onafwendbaar achten en haast fatalistisch ondergaan.”

Bijvoorbeeld, de leidende Britse conservatieve wijsgeer Roger Scruton toonde in zijn pleidooi tegen het EU-federalisme aan dat dit geen houdbare grondslag heeft en dat de bestaande natiestaten veel beter beantwoorden aan de identiteitsbeleving van de Europese volkeren. Goed, daarmee weten we dat Guy Verhofstadts demonisering van de nationale identiteiten onzin is, zoals onze lezers al aanvoelden. Maar volstaat dat inzicht om “een nieuw élan voor Europa” te scheppen? Is Scrutons these voldoende om een nieuwe impuls te doen uitgaan van de natiestaten? Het was mooi om hem de lof te horen zingen van Engeland als tegenpool van het Continent, hij had iets van een oud élan bewaard, maar en nieuw élan voor het vaderland heb ik hem bij niemand zien opwekken.

Of nog, volstaat Gerard Bodifée’s pleidooi tegen de uitwissing van het christendom uit de Europese identiteit, bv. in de EU-ontwerpgrondwet, om dat christendom een nieuwe impuls te geven? Heel leerrijke analyse, net als die van zijn atheïstische tegenpool Paul Cliteur en de synthese van Andreas Kinneging. Maar welke van deze lezingen heeft welk effect dan ook gehad op het door Bodifée als opener vastgestelde feit dat Europa er in de grote wereldpolitiek gewoon niet meer aan te pas komt? De diagnose van Europese futiliteit en desoriëntatie volstaat natuurlijk niet om een nieuw élan te doen ontbranden.

Uiteraard is er een schreeuwende nood aan een nauwkeurig begrip van de uitdagingen waar wij voor staan. Frits Bolkestein hield nog eens een opsomming van verontrustende incidenten rond de islam. Goed, maar we zouden inmiddels zo ver moeten zijn dat de discussies niet meer over het islamprobleem gaan, want dat is stilaan voldoende doorgelicht, maar louter nog over de juiste strategie om dat probleem te neutraliseren. Er is een enorm gat in de markt voor wie probleemanalyses in een uitgetekend en doeltreffend beleidsprogramma weet om te zetten.

Anderzijds was het uitgangspunt van het symposium wellicht onnodig alarmistisch. De afwezigheid van aanwijsbare oplossingen is soms het gevolg van de afwezigheid van een echt probleem. Men hoeft het afgrondelijke pessimisme waarvan de initiatiefnemers in hun brochuretekst blijk gaven, niet te delen.

Sommige problemen lijken veel groter dan ze op Europese schaal zijn omdat we ze doorheen een Belgische bril zien. Neem nu die “radeloosheid en cynisme van de burger, onmacht en decadentie van de politiek”: die herken ik zeker in de Belgische context, maar ik heb niet de indruk dat het op Europees niveau zo erg gesteld is, toch niet meer dan in andere decennia binnen mensenheugenis. Ik sta skeptisch tegenover het democratisch gehalte van het parlementair systeem, maar in de buurlanden is dat systeem toch al een stuk democratischer dan hier. Dat een parlementsvoorzitter na een wenk van de monarch de normale werking van het parlement stillegt, zoals Patrick Dewael vorige donderdag presteerde, is in Nederland of het VK gewoon onvoorstelbaar.

Een aantal kenmerkende problemen van dit tijdsgewricht worden op Europese schaal wel degelijk aangepakt, alleen in België niet. Dit geldt met name voor de migratie- en asielproblematiek. Ik denk niet dat de Denen dat pijnpunt “fatalistisch ondergaan”. Een aantal buurlanden hebben gaandeweg voor een waakzaam en realistisch beleid gekozen, ook zonder machtsdeelname van migratiekritische partijen. De Nederlandse PvdA-leider Job Cohen, die door Geert Wilders wordt uitgekreten een schoolvoorbeeld van het noodlottige beleid van “pappen en nathouden”, tekende als staatssecretaris voor Justitie in de Paarse regering in 1999 voor een asielwet die veel beperkender was dan in België denkbaar is. Europa is nog niet verloren, het is specifiek voor België dat hoognodige beleidsmaatregelen gesaboteerd worden, zodat “rien ne va plus”. En van de Vlamingen, collectief beschouwd, zou je wel kunnen zeggen dat ze dit machteloos “ondergaan”. Pro Flandria zou ik de raad willen geven, eens een bezinning te wijden aan het probleem van de Vlaamse weigering om het eigen lot in eigen hand te nemen.