Vorig najaar, toen de VB-top in volle crisis verkeerde, lieten enkele partijkopstukken voor één keer het achterste van hun tong zien. We doelen niet op de persoonlijke afrekeningen, maar op ideologische en strategische dissidenties. Met name is me toen een commentaar van VB-volksvertegenwoordiger Karim van Overmeire opgevallen. Ik heb de tekst niet meer en misschien geef ik zijn standpunt onnauwkeurig weer. Des te beter, want dat kan hem prikkelen om zijn observaties te verduidelijken en wat nader uit te werken. Het probleem dat hij aankaartte, was de netto geringe doeltreffendheid van het politieke werk van zijn partij.

Voor een partij die lang de grootste oppositiepartij en even zelfs de grootste partij in Vlaanderen geweest is, heeft zij wel zeer weinig van haar programma verwezenlijkt, zo vond deze bevoorrechte getuige. Als gevolg van de schutkring is zij immers stelselmatig buiten alle bestuurscoalities of zelfs gelegenheidswisselmeerderheden gehouden. Bovendien voelen alle schutkringpartijen, zowel de enforcers als de meelopers, zich genoopt om eender welk voorstel, hoe redelijk ook, weg te stemmen als er een VB-hand achter zit. De omweg waarlangs andere oppositiepartijen soms toch nog invloed op het beleid kunnen uitoefenen, is voor het VB afgesneden.

Het klassieke antwoord van wijlen Karel Dillen en zijn luitenants luidde dat het VB als zweeppartij de andere partijen voor zich uit dreef. Doordat ze de hete adem van het VB in hun nek voelden, zouden zij zich gedwongen voelen om delen van het VB-programma uit te voeren. Zo zijn zelfs van het roemruchte 70-puntenplan een aantal punten door de systeempartijen in praktijk gezet. Van de redelijke VB-voorstellen die steeds weggestemd werden, hebben andere partijen soms een tijd later een kosmetisch gewijzigde versie ingediend en doen goedkeuren.

Geen probleem dus? Van Overmeire was niet overtuigd. De buurlanden hebben inmiddels zonder een sterke partij van het VB-type restrictievere asiel- en migratiewetten gestemd dan België, en bovendien worden die wetten daar uitgevoerd terwijl ze hier ook in de uitvoering nog eens gesaboteerd worden. En als België dan eindelijk eens een wet in VB-geest wil goedkeuren, namelijk het boerka-verbod, dan gebeurt dit niet toevallig wanneer het VB op een dieptepunt beland is en zijn vijanden geen vrees meer inboezemt (analoog aan Nicolas Sarkozy’s migratierestricties tijdens het knock-out van het Front National). Het lijkt erop dat het electoraal succes van het VB contraproductief gewerkt heeft op het politiek project dat de partij tot het hare gemaakt heeft. Het anti-VB-ordewoord heeft nagenoeg de hele politieke klasse, samen met de cultuursector, in een nadrukkelijk anti-nationalistische, anti-migratierestrictieve en overigens ook anti-flamingantische zin gemobiliseerd.

Mogelijks heeft de schutkring wel als een levensverzekering gewerkt voor het VB als partijstructuur, heeft hij tot voor kort bij de partijleden en –kiezers de samenhorigheid bevorderd. Maar voor de verwezenlijking van het politieke project van het VB is hij zeer nadelig geweest. Zelfs voorzitter Bruno Valkeniers en Marie-Rose Morel, toch niet de beste vrienden, vinden elkaar in het uitgangspunt dat de schutkring omzeild of doorbroken moet worden.

Zij menen die doorbraak te kunnen bereiken door een vriendelijker partij-imago. Niets op tegen dat de partij wat minder “vuil” wil zijn of overkomen, maar de verwarring moet toch al heel erg toegeslagen hebben als zij ernstig geloven dat dit politiek verschil zal maken. Het kan in het stemhokje wat huisvrouwen over de streep trekken die afgeschrikt zijn door het oude straatvechtersimago, maar op de critici die de schutkring opgelegd hebben, maakt het geen enkele indruk. Toen Van Overmeire vorig najaar even als een redelijke tegenpool van boeman Filip Dewinter voorgesteld werd, haalde De Morgen meteen “zijn verleden” boven, namelijk een stellingname pro Apartheid uit zijn studententijd. Hoeveel te meer zal men de VB-ers dan niet blijven vereenzelvigen met al wat zij als volwassen partijpolitici gezegd en gedaan hebben: geweldsincidenten, Hitlerfoto’s in kinderkribben, en andere echte en vermeende misdrijven. En ongeacht zulke details geldt de onvervreemdbare kern van de VB-ideologie, het nationalisme, reeds als misdadig genoeg: “L’identité, c’est Auschwitz!” Het VB mag nog zo beweren of zelfs bewijzen dat het de boze geesten van damals bezworen heeft, zijn vijanden zullen het daarvoor niet onder de fatsoenlijke partijen verwelkomen. Zij moeten er alleen eens goed om lachen, zo’n ooit gevreesde leeuwenpartij die daar nu stamelt en bedelt bij de poort.

Wellicht bestaat hiervoor geen oplossing. Het komt al eens voor dat een partij zichzelf radicaal heruitvindt, de Alleanza Nazionale van kleindochter Mussolini schijnt daarvan een voorbeeld te zijn. Maar in de Vlaamse beweging heerst een enorme traagheid, en de kans dat het VB zich voldoende van zijn betwist palmares zal verwijderen om de schutkring te doen verzwinden, benadert nul. De harde kern, die de partij en haar succes opgebouwd heeft, wil dat ook helemaal niet, en zonder die ruggengraat is er gewoon geen VB. Tegenover die mensen, die hard gewerkt en veel haat en ostracisme getrotseerd hebben, spijt het me zeer dat mijn diagnose niet hoopgevender kan zijn. Maar er zijn nu eenmaal aanwijzingen dat het VB als instrument van zijn politieke doelstellingen, migratiebeheersing en Vlaamse onafhankelijkheid, gefaald heeft. Laat het debat hierover op gang komen.